Opmerkelijke feiten over klimaat en energie

Klimaatverandering

Het klimaat verandert, maar niet alarmerend en niet uitzonderlijk

De gemiddelde temperatuur op aarde is in 150 jaar met ongeveer 1°C gestegen (afbeelding 1).

• De afgelopen 25 jaar is er nauwelijks meer stijging van de temperatuur (afbeelding 2).
• Over de gemiddelde temperatuur van vóór 1980 bestaat grote onzekerheid, als gevolg van meetonnauwkeurigheden, verstedelijking en aanpassingen van de data door meteorologische diensten.

De huidige temperatuurstijging is niet uitzonderlijk.

• Ook zonder menselijke invloed zijn er altijd fluctuaties in het klimaat geweest. Zoals te zien is in afbeelding 3 is er zeker geen sprake van een ongekende (‘unprecedented’) stijging in de vorm van een hockeystick. Ook het tempo van verandering is niet uitzonderlijk.
• Uit een analyse van de onderliggende golfbewegingen in het temperatuurverloop blijkt zelfs dat de recente opwarming grotendeels in lijn is met de natuurlijke cycli.

Er is geen toename van overstromingen, droogtes, bosbranden en orkanen

In sommige delen van de wereld zijn extreme neerslag en hittegolven toegenomen, maar dat blijkt niet te gelden niet voor overstromingen, droogtes, wind en orkanen. Bovendien is het aantal slachtoffers van natuurrampen in de afgelopen decennia bijzonder sterk afgenomen.

• De kans op overstromingen neemt in sommige delen van de wereld toe en in andere delen af.
• Het aantal en de omvang van orkanen neemt niet toe.
• De gemiddelde droogte in de wereld neemt gemiddeld zelfs iets af.
• Er is wereldwijd een duidelijke afname in de jaarlijkse omvang van bosbranden.

Berichtgeving en consensus

De berichtgeving in de media en het onderwijs over het klimaat is vaak onvolledig en niet op feiten gebaseerd. Er is veel aandacht voor extreme weersituaties als droogte, overstromingen, hittegolven, bosbranden, enzovoorts als “bewijs” voor alarmerende klimaatverandering, terwijl hier feitelijk geen sprake van is.

Daarbij is het beeld ontstaan dat CO₂ op basis van de broeikastheorie de knop is waarmee we het klimaat kunnen sturen. In werkelijkheid zijn er vele andere factoren die het klimaat beïnvloeden en is de invloed van CO₂ veel kleiner dan verondersteld. Het klimaat is bijzonder complex en er bestaat onder wetenschappers alles behalve consensus over de oorzaken van klimaatverandering.

Gevolgen

De zeespiegelstijging neemt niet of nauwelijks toe

De meest betrouwbare en nauwkeurige metingen van de zeespiegel zijn getijdenmetingen die overal in de wereld in kustplaatsen plaatsvinden. Deze laten geen versnelling van de zeespiegelstijging zien.

• Zeepiegelstijging voor de Nederlands kust is al meer dan 150 jaar constant (afbeelding 7).
• Ook in de rest van de wereld is niet of nauwelijks versnelling van de stijging te zien (afbeelding 8).
• De gemiddelde stijging is 1 tot 2 millimeter per jaar. Dat is 10 tot 20 centimeter per eeuw.
• Ondanks de zeespiegelstijging zijn eilanden in de Stille en Indische Oceaan afgelopen jaren juist gegroeid.

De alarmerende voorspellingen van het IPCC en het KNMI over de zeespiegel zijn gebaseerd op satellietmetingen en computermodellen. Het is echter de vraag of deze metingen betrouwbaar zijn; de resultaten wijken al sinds de start in 1993 af met wat gemeten wordt aan de kusten.

• Satellietmetingen laten een stijging zien van 3,3 mm per jaar, bijna 2 keer zo hoog als de getijdenmetingen.
• Het meten van de zeespiegel vanuit een satelliet is erg onnauwkeurig door allerlei storende invloeden en het ontbreken van een vast referentiepunt.
• Voor de correctie wordt gebruik gemaakt van modelberekeningen; het resultaat is dus geen meting, maar een berekening waarvan de uitkomst nog geverifieerd moet worden.

De opwarming is gunstig voor mens en natuur

Klimaatverandering wordt vaak als oorzaak aangeduid voor de afname van de biodiversiteit. Het tegendeel is echter het geval. Hogere temperaturen zorgen voor gunstiger omstandigheden voor planten en dieren. Warme gebieden hebben over het algemeen een grotere variëteit aan soorten planten en dieren dan koudere gebieden. De alarmerende berichten over uitstervende ijsberen en koraal door de gestegen temperatuur blijken niet te kloppen.

Door de hogere CO₂-concentratie groeien planten sneller

Het is mogelijk dat de gestegen CO₂-concentratie in de atmosfeer invloed heeft op het klimaat, maar CO₂ is geen vervuilende stof. Integendeel, al het leven op aarde is direct of indirect opgebouwd uit koolstof dat zich eerder als CO₂ in de atmosfeer bevond. Planten groeien sneller bij een hogere CO₂-concentratie. Door de CO₂-stijging is de aarde de afgelopen 30 jaar veel groener geworden (afbeelding 10).

• Het heeft gezorgd voor een toename aan planten en bomen over een gebied dat gelijk staat aan twee keer de oppervlakte van de Verenigde Staten.
• Er zijn regionale verschillen, maar per saldo is de woestijnvorming afgenomen.

De voedselproductie is de afgelopen 60 jaar sterk gestegen. De opbrengst per hectare is zelfs sneller gestegen dan de wereldbevolking (afbeelding 11).

• De stijging van de CO₂ heeft de noodzakelijke toename van de voedselvoorziening mede mogelijk gemaakt.

Oorzaken

Het klimaat is een van de meest complexe systemen die we kennen. Tal van factoren beïnvloeden het klimaat, op tijdschalen van uren tot miljoenen jaren. Het gaat om een chaotisch proces van oceaanstromen, de overgangen van waterdamp, water en ijs in de atmosfeer, neerslag, convectie, zonneactiviteit, bewolking, biologische processen, vulkaanuitbarstingen en vele andere processen en effecten. Al deze processen hebben ook nog een wisselwerking op elkaar; ze kunnen elkaar tegenwerken of juist versterken. Er is geen enkele reden om te veronderstellen dat we de verandering van het klimaat beter kunnen voorspellen dat het weer. In een eerder rapport heeft het IPCC zelf gesteld dat een langetermijnvoorspelling van het klimaat niet mogelijk is.

Ondanks de complexiteit en vele oorzaken is het beeld ontstaan dat het alleen om broeikasgassen gaat en dat met name CO₂-uitstoot de hoofdoorzaak is van de opwarming. De CO₂-concentratie in de lucht is in 150 jaar gestegen van 280 ppm naar 415 ppm. Dit roept twee vragen op: hoe komt het dat CO₂ in de atmosfeer toeneemt en wat is het opwarmend effect van meer CO₂.

Waarom stijgt de CO₂-concentratie?

Het is duidelijk dat de menselijke uitstoot van onder meer de verbranding van fossiele brandstoffen een bijdrage levert aan de toegenomen concentratie, maar de vraag is hoe groot die bijdrage is.

Het algemene beeld is dat de stijging uitsluitend en alleen is toe te schrijven aan de menselijke uitstoot. Deze is weliswaar klein ten opzichte van de natuurlijke stroom vanaf land en zee (minder dan 5%), maar het idee is dat die uitstoot het natuurlijk evenwicht verstoort: de natuur kan elk jaar maar een deel (ongeveer de helft) van de extra uitstoot opvangen door een grotere natuurlijke opname. Het restant hoopt zich daardoor als het ware op in de atmosfeer en zorgt elk jaar voor een toename van 4 PgC 1 Petagram = 10¹⁵ gram = 1.000.000.000.000.000 gram = 1 Gigaton.

Het is echter de vraag of deze redenering klopt. Er zijn veel aanwijzingen dat de stijging van de temperatuur op aarde van de afgelopen decennia een veel grotere invloed heeft gehad. Bij een hogere temperatuur neemt de oplosbaarheid van CO₂ in water af, waardoor de oceanen meer uitstoten en minder opnemen. Ook de emissie van CO₂ vanuit het land (met name de grond) hangt sterk af van de temperatuur. Sinds 1880 is de temperatuur op aarde met ruim 1 °C gestegen. De natuurlijke uitstroom is daardoor sterk toegenomen, veel meer dan de totale menselijke emissie, zoals te zien is in Afbeelding 12.

Het is bovendien heel onlogisch in de manier waarop het natuurlijk evenwicht tot stand komt, dat een 5% grotere emissie tot een eindeloze stijging van de concentratie leidt. Het natuurlijk evenwicht komt normaal tot stand omdat de opname afhangt van de concentratie in de atmosfeer: zowel op zee als op land zorgt een hogere concentratie voor meer opname. Om toch te kunnen verklaren dat alleen menselijk CO₂ verantwoordelijk is voor de stijging gebruikt het IPCC een complex model waarin CO₂-moleculen afkomstig van menselijke uitstoot zich anders zouden gedragen dan CO₂ vanuit natuurlijke bronnen. In een veel eenvoudiger fysisch model blijkt de menselijke bijdrage aan de CO₂-stijging maximaal 15% te zijn.

Het opwarmend effect van CO₂ is kleiner dan verondersteld

• De alarmerende voorspellingen over de temperatuur en de zeespiegel zijn gebaseerd op computermodellen. Metingen laten tot nu toe een veel kleinere temperatuurstijging zien dan de modellen hadden voorspeld (afbeelding 12).
• Veel wetenschappelijke onderzoeken komen uit op een klimaatgevoeligheid die veel lager ligt dan het IPCC veronderstelt, in veel gevallen rond 0,5 °C.
• Uit een historisch onderzoek uit 2022 blijkt dat de invloed van CO₂ voor de temperatuurstijging boven Nederland zelfs nihil is, maar vrijwel volledig te verklaren is uit veranderingen in de windcirculatie.

Verstedelijking verklaart een deel van de gestegen tempertuur

De gemiddelde temperatuur op aarde is in 150 jaar met ongeveer 1°C gestegen. Een belangrijk deel van deze verhoging is te verklaren door de verstedelijking, die weer het gevolg is van de groei van de wereldbevolking. Bebouwing en bestrating zorgen voor een hogere temperatuur. In het centrum van een stad is is het tot wel 5°C warmer. Ook in de omgeving van veel weerstations is de bebouwing en bestrating in de loop der jaren toegenomen, waardoor de metingen afwijken ten opzichte van het verleden.

• Stations in een stedelijke omgeving laten vaak een grotere stijging zien dan landelijk gelegen weerstations.
• Uit satellietmetingen blijkt het effect van verstedelijking op het weerstation in De Bilt meer dan 0,5°C te bedragen.
• De laatste decennia is er een steeds groter verschil tussen aan de ene kant de gemeten temperatuur boven land en aan de andere kant die boven zee en op basis van satellieten (ongeveer 0,5°C, afbeelding 15).

Wolken en zon

In het nieuwste IPCC-rapport (AR6) speelt de zon geen rol bij de opwarming; de opwarming wordt volledig toegeschreven aan menselijke broeikasgassen. Maar voor de gestegen temperatuur op aarde zijn de afnemende bewolking en de zon waarschijnlijk veel belangrijkere factoren. Zo is volgens metingen van het KNMI door de afnemende bewolking het aantal zonuren in De Bilt in de periode van 1980 tot 2020 met 25% gestegen. Dit verklaart 70% van de temperatuurstijging in De Bilt.

De hoeveeheid bewolking wisselt sterk per regio, maar ook mondiaal is de hoeveelheid bewolking afgenomen. Bewolking reflecteert een groot deel van de lichtstraling van de zon (albedo), waardoor het aardoppervlak in de schaduw blijft en minder opwarmt dan zonder die bewolking. Bewolking zorgt er ook voor dat de aarde (vooral 's nachts) minder afkoelt, maar per saldo betekent minder bewolking hogere temperaturen.

Het is nog onvoldoende bekend hoe het precies komt dat de gemiddelde bewolking toe- of afneemt, maar er zijn duidelijke indicaties dat de activiteit van de zon daar invloed op heeft. De variaties in de zonneactiviteit (aantal zonnevlekken) hebben waarschijnlijk invloed op de hoeveelheid kosmische straling, dat op zijn beurt bepalend is voor de hoeveelheid bewolking.

Ook los van het effect op bewolking hebben variaties in de intensiteit van de zon invloed op het klimaat. Er zijn de afgelopen jaren honderden wetenschappelijke publicaties verschenen, die een significante invloed van de zon op het klimaat aangeven. In een recente uitgebreide publicatie in Research in Astronomy and Astrophysics (RAA) komen 23 experts vanuit 14 verschillende landen tot de conclusie dat het IPCC ten onrechte belangrijke gegevens over de natuurlijke variaties van de zonnestraling (‘Total Solar Irradiance’) buiten beschouwing laat. Door wel naar die gegevens te kijken, komen de onderzoekers tot tot een geheel andere conclusie over de oorzaak van klimaatverandering: de meeste, zo niet alle, temperatuurveranderingen op de lange termijn blijken het gevolg van natuurlijke factoren.

Maatregelen

De huidige klimaatmaatregelen zijn slecht voor natuur en milieu

Een van de belangrijkste maatregelen in het klimaatbeleid is het gebruik van biomassa. Grote energiebedrijven als Vattenfall en Eneco ontvangen hiervoor een bedrag van €11,4 miljard aan overheidssubsidie en verkopen het als ‘groene’ stroom. De verbranding van biomassa (houtstook) is echter de slechtst denkbare oplossing: van alle brandstoffen zorgt het voor de meeste CO₂-uitstoot en luchtverontreiniging. Bovendien leidt het tot ontbossing, terwijl bossen juist CO₂ opnemen.

Zonne- en windenergie kenmerken zich door een lage energiedichtheid. Eén windmolen of zonnepaneel levert naar verhouding maar heel weinig energie op. Om er iets aan te hebben, zijn er dus heel veel van nodig. Juist deze grote schaal leidt tot ernstige natuur- en milieuproblemen.

• Het zorgt voor grote hoeveelheden niet- of slecht-recyclebaar afval.
• Windmolens en zonnepanelen tasten het landschap aan.
• Windmolens vormen bij grote aantallen een bedreiging voor vogels, vleermuizen en insecten en geven overlast voor omwonenden.
• De grootschalige inzet van hernieuwbare energie vormt wereldwijd een bedreiging voor kwetsbare natuurgebieden en biodiversiteit.

Explosieve groei mijnbouw

De bouw van grote hoeveelheden windmolens, zonnepanelen en in het bijzonder elektrische auto’s gaat gepaard met een explosieve groei in het gebruik van (zeldzame) elementen, zoals lithium, kobalt, neodymium, koper, nikkel, enzovoorts. Zo is voor het accupakket van één elektrische auto ongeveer 40.000 kg erts van deze elementen nodig; dat is over de levensduur van de auto meer dan 3 keer zoveel als een vergelijkbare dieselauto aan brandstof verbruikt.

De sterke groei in de hoeveelheden delfstoffen werkt dramatisch uit voor het milieu.

• De mijnbouw die hiervoor nodig is, leidt in kwetsbare landen tot sociale misstanden in mijnbouwgebieden, ernstige milieuverontreiniging en aantasting van de biodiversiteit
• De mijnbouw blijkt ook een belangrijke motor voor ontbossing, met name in het tropisch regenwoud.

Het huidig klimaatbeleid is niet effectief

Op basis van een factcheck van de Volkskrant kosten de klimaatmaatregelen tot 2050 gemiddeld €20 miljard per jaar. In 2030 leidt dit tot een geplande reductie van 49 megaton CO₂ per jaar, oftewel €400 per ton CO₂-reductie. Hierbij is de uitstoot van biomassa niet meegeteld, anders is de reductie maar 32 megaton, dus €630 per ton CO₂. Een belangrijke reden voor deze hoge kosten is de keuze in Nederland voor relatief ineffectieve maatregelen:

• De kosten van zonne- en windenergie zijn erg hoog (afbeelding 20), zeker als deze energievormen een relatief groot deel uitmaken van de totale energiemix.
• Aardgas heeft van alle energievormen de laagste uitstoot. Het vervangen van aardgas voor de verwarming van gebouwen door elektrische warmtepompen of stadswarmte is duur en zet maar weinig zoden aan de dijk.
• Elektrische auto's stoten tijdens het rijden geen CO₂ uit, maar die uitstoot is er wel bij de productie van elektriciteit en de bouw van de auto's. De CO₂-winst is daardoor erg klein (of zelfs negatief).
  
  
  
  

Er zijn alternatieve maatregelen die minder kosten, meer CO₂-besparing opleveren en goed voor het milieu zijn

Natuur en milieu hoeven niet ten koste te gaan van het klimaatbeleid. Los van de vraag of het verminderen van de CO₂-uitstoot veel effect heeft op het klimaat, zijn er andere maatregelen door te voeren die veel minder kosten, meer en sneller CO₂ besparen en geen milieuschade veroorzaken.

• Een van de meest effectieve manieren om de CO₂-concentratie in de atmosfeer te verlagen is het tegengaan van ontbossing en het planten van bomen. Indien Nederland zijn klimaatbudget hiervoor zou aanwenden, heeft dit 100 keer meer CO₂-besparing tot gevolg.
• Kernenergie stoot geen CO₂ uit en heeft veel minder impact op het milieu. Een vergelijking tussen Frankrijk en Duitsland laat zien dat elektriciteitsopwekking op basis van kernenergie goedkoop is en veel CO₂-winst oplevert.
• Voor de langere termijn (15 tot 20 jaar) belooft thorium te kunnen uitgroeien tot een goedkope, veilige, schone en CO₂-vrije energiebron.
• Een groot deel van de woningen in Nederland heeft energielabel C of slechter. Het isoleren van deze huizen tot label B kan grotendeels kostenneutraal. De besparing aan fossiele brandstof die dit oplevert, is meer dan 2 keer zo groot als die van alle bestaande windmolens op land.