Veranderingen in het landijs

Het overgrote deel van het landijs bevindt zich op Antarctica en Groenland. Een deel van het landijs smelt jaarlijks af en draagt bij aan de stijging van de zeespiegel. De afname was de afgelopen jaren echter zeer klein ten opzichte van de totale hoeveelheid en heeft niet geleid tot een versnelling van de stijging van de zeespiegel. Het jaarlijkse deel dat afsmelt neemt niet toe.

Vrijwel al het landijs op aarde (meer dan 99%) is op Groenland en Antarctica te vinden. Het overgrote deel (meer dan 90%) bevindt zich op Antarctica. Het gaat in totaal om een gebied van circa 16 miljoen vierkante kilometer en een volume van 33 miljoen kubieke kilometers nsidc.org. In de ijstijden was het gebied met landijs veel groter. Gedurende de laatste ijstijd waren ook grote delen van Noord-Amerika en Scandinavië bedekt.

In tegenstelling tot zee-ijs heeft het smelten van landijs wel direct invloed op de stijging van de zeespiegel. Als al het landijs op Antarctica en Groenland zou smelten, zou de zeespiegel wereldwijd met zo'n 66 meter stijgen. Gelukkig is daar geen sprake van.

Toch is het wel zo dat er regelmatig dreigende berichten zijn over het afsmelten van de ijskappen op Groenland en Antarctica. Zo was er eind 2019 het breed uitgemeten bericht dat de ijskap van Groenland zeven keer sneller smelt dan in de jaren 90 en het bericht dat het zeeniveau 2,5 keer sneller stijgt door smeltende ijskappen. In de stukken over de zeespiegel hebben we al laten zien dat van een versnelling van de stijging in het geheel geen sprake is. Maar de vraag is wel wat er waar is van de berichten over het smelten van de ijskappen.

Satellietmetingen van de hoeveelheid landijs

De veranderingen van de hoeveelheid landijs in de afgelopen jaren is met behulp van satellieten onderzocht door het IMBIE-team. IMBIE staat voor ‘Ice-sheet Mass Balance Inter-comparison Exercise’ en is vormt een samenwerking tussen ESA (European Space Agency) en NASA (National Aeronautics and Space Administration).

Het onderzoek toont aan dat ook de hoeveelheid landijs in de afgelopen jaren inderdaad is afgenomen. In de grafieken hieronder zijn de afname van het landijs weergegeven. Op het eerste oog is inderdaad sprake van een enorme afname: zowel op Groenland als op Antarctica gaat het om enkele duizenden gigatons ijsmassa (1 gigaton = 1 miljard ton).

Afbeelding 1: Verandering van de totale hoeveelheid landijs op Groenland. Bron: Imbie.org

Afbeelding 2: Verandering van de totale hoeveelheid landijs op Antarctica. Bron: Imbie.org

Maar bij die grafieken zijn de nodige kanttkeneningen te plaatsen. In de eerste plaats wordt de suggestie gewekt dat de daling pas in 1992 is ingezet. Ook de grafieken op de Nasa-website geven die indruk. Maar de daling is niet iets van alleen de laatste tijd. Het is zo dat de meetgegevens pas vanaf 1992 beschikbaar zijn, maar het landijs neemt al sinds de laatste ijstijd af. Het is niet voor niets dat de zeespiegel al lange tijd een kleine constante stijging te zien geeft. Zolang de zeespiegel systematisch wordt gemeten (in Den Helder al meer dan 150 jaar) stijgt de zeespiegel jaarlijks met 1 tot 2 mm per jaar (in Den Helder met 1,5 mm per jaar).

Een nog groter probleem met deze grafieken is, dat ze geen verband leggen met de totale hoeveelheid landijs. Een afname van 140 gigaton per jaar lijkt onvoorstelbaar veel, maar is het dat ook? De klimaatscepticus Willis Eschenbach heeft in dit artikel laten zien hoe weinig er over blijft van de alarmerende berichten als je wel kijkt naar die totale hoeveelheid.

Hieronder zijn dezelfde grafieken getekend, maar daarbij is de verticale as getekend vanaf 0. De vrijwel horizontale lijn maakt duidelijk dat de hoeveelheid landijs vrijwel niet is afgenomen. Op Groenland gaat het om een gemiddelde jaarlijkse afname van 0,0005%, op Antarctica om 0,00004%.

Het is duidelijk dat het om minimale veranderingen gaat, waarvan het nog maar zeer de vraag is of dergelijke kleine verschillen überhaupt wel meetbaar zijn. In het artikel over het meten van de zeespiegelstijging zijn de beperkingen en de onnauwkeurigheden van dit soort satellietmetingen beschreven.

Jaarlijkse toe- of afname van de totale hoeveelheid landijs op aarde — Afbeelding 5: Jaarlijkse toe- of afname van de totale hoeveelheid landijs op Antarctica en Groenland. Bron: Imbie.org

Voor zover de meting wel betrouwbaar is, is het interessanter om te kijken naar de veranderingen in de afname. Op basis van dezelfde meetgegevens is te zien dat sinds 2011 de afname van het landijs minder groot is, zonder dat hier een aanwijsbare verklaring voor is. Er is in ieder geval geen verband met de stijgende CO₂-concentratie. In de volgende grafiek is voor Antarctica en Groenland samen de verandering van de jaarlijkse toe- en afname weergegeven. Het is niet duidelijk wat de oorzaak is van deze trendbreuk. Zoals Eschenbach het in zijn artikel aangeeft: ‘Simple answer. We don’t know.’.

Temperatuur polen

Een goede check over hoe het is gesteld met de verandering van de hoeveelheid landijs is de temperatuur in de poolgebieden. Deze kan sinds 1979 redelijk nauwkeurig worden gemeten met behulp van satellieten. In onderstaande grafiek is de verandering van de temperatuur (anomalie) van de beide poolgebieden weergegeven. De dikke blauwe lijn geeft het voortschrijdende gemiddelde aan over een periode van 37 maanden, dus ruim 3 jaar. In het noordpoolgebied is de temperatuur sinds de start van de metingen met ongeveer 0,5 °C gestegen. In het zuidpoolgebied is geen sprake van enige significante stijging of daling. Dit is voor de zeespiegelstijging een belangrijk gegeven, omdat zoals gezegd meer dan 90% van al het landijs op Antarctica ligt.

Afbeelding 6: De ontwikkeling van de gemiddelde temperatuur in de poolgebieden. In het noordelijk poolgebied is de gemiddelde temperatuur licht gestegen, in het zuidelijk poolgebied is de temperatuur ongeveer gelijk gebleven. De dikke blauwe lijn geeft het voortschrijdende gemiddelde aan over een periode van 37 maanden. Bron: climate4you op basis van UAH-satellietwaarnemingen, Universiteit van Alabama.