IPCC: wetenschap of politiek?
Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), in het Nederlands de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, is een organisatie van de Verenigde Naties om de risico's van klimaatverandering te evalueren. Het panel bestaat uit honderden experts uit de hele wereld, van universiteiten, onderzoekscentra, ondernemingen, milieuorganisaties en andere organisaties. Het IPCC doet zelf geen onderzoek, maar evalueert onderzoek dat is gepubliceerd in aan collegiale toetsing onderworpen (peer reviewed) wetenschappelijke tijdschriften. Bron: wikipedia.
Sinds zijn oprichting in 1988 heeft het IPCC een reeks rapporten gepubliceerd die gelden als referentiewerken voor beleidsmakers, wetenschappers, studenten en andere specialisten. Deze rapporten hebben een grote invloed op het milieubeleid van vele regeringen. Deze rapporten komen om de 5 à 6 jaar uit. Het vierde rapport is in verschillende delen uitgekomen in 2007, het vijfde in 2013 en 2014, het zesde in 2021.
Deze rapporten spelen een belangrijke rol in de politieke besluitvorming over klimaatmaatregelen. Beleidsmakers in de verschillende landen op de wereld hebben vaak zelf niet de tijd en kennis om de wetenschappelijke discussies over klimaatverandering te volgen en vertrouwen voor een groot deel op de conclusies van het IPCC. De rapporten vormen daarmee een legitimatie voor de zeer kostbare en ingrijpende beleidsmaatregelen.
Om beleidsmakers te faciliteren, maakt het IPCC van belangrijke rapporten een Samenvatting voor Beleidsmakers (SPM, Summary for Policymakers). Zij vatten hierin de belangrijke conclusies samen, waarbij ze steeds de mate van waarschijnlijkheid aangeven op basis van consensus onder de IPCC-experts, variërend van ‘exceptionally unlikely’ tot ‘virtually certain’.
Tunnelvisie
Een groot probleem bij het IPCC is de wijze waarop het bureau is samengesteld en de wetenschappers zijn geselecteerd. De regeringen dragen wetenschappers voor om mee te schrijven aan de klimaatrapporten van de organisatie. Uit een door regeringen voorgedragen lijst selecteert het IPCC-Bureau vervolgens, samen met de schrijvers van het vorige IPCC-rapport, een aantal wetenschappers. In deze opzet worden vooral mensen geselecteerd die (zoals expert reviewer dr. Ferdinand Meeus het verwoordt) op de ‘juiste’ manier kijken naar het vermeende klimaatprobleem, zodat er geen tegenstrijdige meningen aan bod kunnen komen. Terwijl het voor een wetenschappelijke discussie juist goed zou zijn de verschillende opvattingen en visies die er in het klimaatonderzoek zijn tegenover elkaar te zetten, is dit selectieproces een typisch voorbeeld van hoe tunnelvisie en groepsdenken in stand worden gehouden.
In onderstaand vraaggesprek van Marlies Dekkers geeft Ferdinand Meeus een verhelderende inkijk in de opzet en werkwijze van het IPCC.
Het IPCC doet zelf geen onderzoek. De geselecteerde experts bestuderen de wetenschappelijke literatuur waarbij ze hun eigen gepubliceerde bevindingen moeten vergelijken met het werk van andere, niet-geselecteerde wetenschappers. Dit leidt ertoe dat veel tegenstrijdige feiten, metingen en hypotheses, zoals te vinden in de vele publicaties, onvoldoende aandacht krijgen. In de praktijk wordt meestal gekozen voor de eenzijdige overtuiging van de geselecteerde IPCC-wetenschappers. Alternatieven worden niet meegenomen in het rapport, zeker niet in de Samenvatting voor Beleidsmakers. Hierdoor zijn de opeenvolgende rapporten steeds weer een bevestiging van het oorspronkelijke uitgangspunt van de het IPCC: de menselijke uitstoot van CO₂ is oorzaak van alarmerende opwarming.
Zesde klimaatrapport van het IPCC
Een goed voorbeeld van deze tunnelvisie is te vinden in het nieuwste rapport van het IPCC (het zesde klimaatrapport) van augustus 2021, dat een apocalyptisch beeld schetst over de verandering van het klimaat. Het IPCC waarschuwt dat we nog maar een paar jaar hebben om de planeet te redden. Alleen "snelle en drastische verminderingen van broeikasgassen in dit decennium" kunnen een "klimaatcatastrofe van wijdverbreide verwoesting en extreem weer" voorkomen. De media in Nederland hebben dit dramatische beeld volledig overgenomen, waarmee een sfeer van angst wordt gecreëerd.
De allereerste grafiek in het rapport (SPM) zet direct de toon: het laat het temperatuurverloop van de afgelopen 2000 jaar weer zien in de vorm van een hockeystick: de afgelopen 1850 jaar was de temperatuur vrijwel constant om pas de laatste 150 jaar exponentieel toe te nemen. De afgelopen 20 jaar is in de wetenschappelijke wereld uitgebreid over deze hockeystick gediscussieerd, waarbij er vele studies hebben laten zien dat het temperatuurverloop veel gevarieerder was, met hoge temperaturen in de middeleeuwen en aan het begin van de jaartelling, afgewisseld met koude periodes. Zie het artikel over de hockeystick. Ook de opmerking in de grafiek dat de huidige mondiale temperatuur hoger is dan het ooit is geweest in de afgelopen 100.000 jaar staat haaks op bijvoorbeeld breed geaccepteerde reconstructies op basis van ijskernmetingen op Groenland.
Het IPCC behoort een neutrale samenvatting te geven van de wetenschappelijke kennis over het klimaat op dit moment. Maar het grote gevaar van de angstverhalen van het IPCC is volgens John Brignell, emeritus hoogleraar van de Universiteit van Southampton, dat het IPCC een puur politiek orgaan is, dat zich voordoet als wetenschappelijke instelling. De werkelijke situatie op basis van de onderliggende wetenschappelijke publicaties geeft een heel ander en veel genuanceerder beeld.
Dat de huidige klimaatmodellen van het IPCC tot onrealistische doemscenario's leiden, blijkt ook uit een recente publicatie in Nature. Vijf toonaangevende klimaatwetenschappers betogen daarin deze modellen onterecht een veel ’te hete’ toekomst voorspellen. Letterlijk schrijven zij: ❝Users beware: a subset of the newest generation of models are ‘too hot’ and project climate warming in response to carbon dioxide emissions that might be larger than that supported by other evidence. Some suggest that doubling atmospheric CO2 concentrations from pre-industrial levels will result in warming above 5 °C, for example. This was not the case in previous generations of simpler models.❞ 
In de volgende video geeft Marcel Crock (wetenschapsjournalist) een heldere toelichting op dit verkeerde beeld dat het IPCC-rapport oproept. De boodschap hierin is dat er in werkelijkheid geen reden voor alarm is en dat de nieuwe wetenschappelijke inzichten juist hoop bieden.