Nepnieuws over het klimaat
Nu maken facebook en nu.nl hun beleid op dit punt nog expliciet. Veel andere media melden dit niet, maar blokkeren feitelijk op dezelfde manier opvattingen en onderzoeken die niet passen in het gevestigde beeld.
Eenzijdige en gekleurde informatie
Het beeld over klimaatverandering in de media is erg eenzijdig. Op radio en televisie komen alleen zaken aan bod die het bestaande beeld over de door mensen veroorzaakte klimaatverandering bevestigen. Overstromingen, hittegolven, periodes van droogte, enzovoorts, komen uitgebreid in het nieuws als ❝bewijs❞ van klimaatverandering. Daarbij gaat men eraan voorbij dat die extreme weersituaties vroeger net zo vaak voorkwamen. De eenzijdigheid blijkt ook als het gaat over de gevolgen van hogere temperaturen. Veel berichten wekken de suggestie dat hogere temperaturen veel slachtoffers maken. Zie bijvoorbeeld het bericht van RTLnieuws over de gevolgen van ❛extreme hitte❜ in het zuiden van Europa in 2022. Het is zeker zo dat hittegolven slachtoffers maken, maar men vergeet te vermelden dat het aantal slachtoffers van lage temperaturen een factor 10 hoger ligt. De opwarming leidt per saldo dus tot minder slachtoffers. Zie het artikel over de impact op de leefomstandigheden.
Het nieuws over het weer en het klimaat is vaak letterlijk gekleurd. De media schetsen de laatste jaren vrijwel standaard het beeld dat hoge temperaturen of krachtige storm of hevige neerslag uitzonderlijk is. De meteorologische diensten maken sinds een paar jaar niet alleen gebruik van codes geel, oranje en rood om te waarschuwen voor extreme weersituaties, maar zelfs de kleuren van de weerkaarten zijn aangepast om de suggestie te wekken dat een periode van warm weer een extreem karakter heeft. Een storm is niet meer zomaar een storm, maar krijgt sinds 2019 een naam alsof het orkanen zijn. Orkanen komen in onze omgeving echter helemaal niet voor. In Nederland is er de afgelopen 100 jaar één keer een storm geweest (in 1944) met een windkracht 12 (orkaankracht) Wikipedia.
Gefabriceerd nieuws
Nieuws kan misleidend zijn, niet perse omdat de inhoud niet klopt, maar door de keuze van de nieuwsonderwerpen. Er is geen onderwerp zo in de het nieuws als klimaatverandering, zonder dat daar echt aanleiding voor is. Een duidelijk voorbeeld zijn de nieuwsberichten over bosbranden, die het gevolg zouden zijn van klimaatverandering. De aandacht in de media is de afgelopen jaren explosief gestegen, terwijl feitelijk het aantal en de omvang van de bosbranden op de wereld duidelijk is afgenomen.
Met behulp van satellietwaarnemingen is per continent, land en regio nauwkeurig bekend welke branden er de afgelopen jaren zijn geweest en hoe groot het verbrande gebied is. Zie hiervoor de website van Global Wildfire Information System (GWIS). Terwijl we weten we dat het jaarlijkse verbrande gebied over de hele wereld in 20 jaar met meer dan 25% is afgenomen, is de media-aandacht voor bosbranden juist sterk toegenomen. Dit laatste blijkt onder andere uit het gebruik van het woord wildfire in de Engelstalige nieuwsmedia. Volgens English-Corpora.org is het gebruik van dat woord vanaf 2015 vervijfvoudigd.
De mediahype is er niet alleen voor bosbranden, maar voor alles wat aan klimaatverandering te koppelen is: droogtes, overstromingen, hittegolven, stormen, zeespiegelstijging, uitsterving van diersoorten, enzovoorts. Die zaken kwamen vroeger even vaak voor, maar nu wordt elke verstoring breed uitgemeten. Door er 'nieuws' van te maken, ontstaat een beangstigend beeld van snelle en ingrijpende klimaatverandering, met dramatische gevolgen, zonder dat hiervoor enige onderbouwing is.
Nieuws of nepnieuws?
De informatie die Facebook geeft, maar die ook steeds terugkomt op radio en televisie is voor een groot deel juist zelf te kwalificeren als nepnieuws. Hieronder zijn de belangrijkste misverstanden opgesomd. Bij de toelichting zijn steeds verwijzingen gegeven naar uitgebreidere informatie over het onderwerp.
| Uitspraak | Nieuws of nepnieuws? |
|---|---|
| Er is brede consensus over de oorzaak van klimaatverandering binnen de wetenschappelijke community. Ten minste 97% van de gepubliceerde klimaatdeskundigen is het erover eens dat opwarming van de aarde bestaat en wordt veroorzaakt door mensen. | Het percentage van 97% is afkomstig van een onderzoek van John Cook dat uitgebreid is weerlegd. In werkelijkheid blijkt slechts 1,6% van de wetenschappers die Cook heeft onderzocht mensen expliciet verantwoordelijk te stellen voor klimaatopwarming. Wel is er over het algemeen overeenstemming dat de temperatuur op aarde is gestegen en dat de uitstoot van CO₂ daaraan in enige mate heeft bijgedragen. |
| De menselijke uitstoot van CO₂ en andere broeikasgassen is de oorzaak van de recente opwarming van de aarde. | De uitstoot van broeikasgassen (o.a. CO₂) heeft bijgedragen aan de opwarming van de aarde, maar veel minder dan verondersteld. De media dragen het beeld uit dat de temperatuur op aarde vóór 1850 vrijwel niet veranderde. Maar het klimaat verandert voortdurend, ook zonder menselijke invloed. In de middeleeuwen en bij het begin van de jaartelling was het op wereld bijvoorbeeld zeker zo warm als nu. Ook het tempo van de klimaatverandering is niet uitzonderlijk. |
| De menselijke uitstoot van CO₂ en andere broeikasgassen is de enige oorzaak van de recente opwarming van de aarde. | De concentratie van CO₂ in de atmosfeer is slechts één van de vele factoren die het klimaat beïnvloeden. Andere oorzaken zijn onder meer de veranderende activiteit van de zon en (daarmee samenhangend) de hoeveelheid bewolking. In Nederland is nu minder bewolking dan vroeger: het aantal zonuren in 40 jaar tijd met 25% is toegenomen. Dat verklaart al 70% van alle opwarming. |
| De temperatuur op aarde blijft maar stijgen. | De temperatuur op aarde is sinds 1850 gestegen, maar het beeld hierover is vertekend. Meteorologische diensten hebben temperaturen uit het verleden naar beneden bijgesteld, waardoor het nu relatief warmer lijkt dan vroeger. Zo hebben de bijstellingen van het KNMI ervoor gezorgd dat het aantal tropische dagen van vóór 1950 meer dan gehalveerd is. Het beeld over de gemiddelde temperatuur is ook vertekend door de verstedelijking. Bebouwing en bestrating zorgen voor hogere temperaturen en veel meetstations staan in stedelijke gebieden. Landelijk gelegen meetstations laten veel minder opwarming zien. |
| Klimaatverandering leidt tot extremer weer, met als gevolg een sterke toename van droogten, bosbranden en overstromingen. | Dit is feitelijk onjuist. Het risico op overstromingen varieert per regio, maar neemt gemiddeld niet toe. De droogte in de wereld neemt gemiddeld genomen zelfs iets af en de vergroening neemt toe. Het IPCC stelt dat op enkele uitzonderingen na er geen sprake is van menselijke invloed op meteorologische droogte. Ondanks de berichtgeving hierover is overal in de wereld de omvang en ernst van bosbranden afgenomen. Het totale verbrande oppervlak in de wereld tussen 1998 en 2015 daalde met 24 procent. Het aantal slachtoffers als gevolg van extreme weersituaties is in de wereld zeer sterk afgenomen. |
| Klimaatmodellen kunnen klimaatverandering nauwkeurig voorspellen. | Klimaatverandering speelt zich per definitie af over een periode van 30 jaar of meer, terwijl klimaatmodellen nog maar zo'n 25 jaar bestaan. Het is dus veel te vroeg om dit te kunnen concluderen. Voor zover de voorspellingen te toetsen zijn, blijken die sterk af te wijken van de werkelijkheid. De modellen kunnen bovendien de warme periodes uit het verleden (bijvoorbeeld in de middeleeuwen) niet reproduceren. |
|
De stijging van de CO₂-concentratie in de atmosfeer is het directe gevolg van door de mens veroorzaakte uitstoot. Natuurlijke CO₂-stromen zijn met elkaar in evenwicht; de menselijke uitstoot heeft dit evenwicht verstoord. |
De uitstoot van CO₂ door mensen is zeer waarschijnlijk maar voor een klein deel verantwoordelijk voor de gestegen CO₂-concentratie in de atmosfeer. De natuurlijke CO₂-stromen vanuit land en zee zijn een factor 20 groter en variëren sterk. De uitstoot van CO₂ vanuit de grond is bijvoorbeeld afhankelijk van de temperatuur; door de gestegen temperatuur is alleen al de toename van die stroom veel groter dan die van de menselijke uitstoot. Zie: Waarom stijgt de CO₂-concentratie. |
| De stijging van de zeespiegel vormt wereldwijd een grote bedreiging voor lager gelegen gebieden |
Het klopt dat de zeespiegel stijgt, maar dat doet het al zolang er metingen zijn (zeker 160 jaar). De metingen laten geen versnelling van de zeespiegelstijging zien, niet in Nederland, maar ook niet in de rest van de wereld. De berichten vanaf 2000 over een versnelling van de zeespiegel zijn gebaseerd op klimaatmodellen en blijken tot nu toe niet uit te komen. De gemiddelde stijging op basis van getijmetingen is 1 tot 2 millimeter per jaar. Dat is 10 tot 20 centimeter per eeuw. Ondanks de zeespiegelstijging zijn eilanden in de Stille en Indische Oceaan afgelopen jaren juist gegroeid. |
| Te veel koolstofdioxide in de atmosfeer is schadelijk voor de planten op aarde. | Dit is feitelijk onjuist. CO₂ is naast water de basis voor al het leven op aarde. Planten groeien sneller bij een hogere CO₂-concentratie. De hogere CO₂-concentratie heeft gezorgd voor een toename aan planten en bomen over een gebied dat gelijk staat aan twee keer de oppervlakte van de Verenigde Staten. Ook een hogere temperatuur is gunstig voor planten en dieren. |
| Klimaatbeleid en milieubeleid gaan hand in hand. | Het beeld bestaat dat maatregelen om de opwarming tegen te gaan, goed zijn voor het milieu. Het tegendeel is echter vaak het geval. Verhoogde CO₂ en de (kleine) opwarming zijn over het algemeen gunstig voor de biodiversiteit. Veel klimaatmaatregelen, zoals het gebruik van biomassa, windmolens, elektrische auto's, enzovoorts blijken juist grote milieuproblemen te veroorzaken. |
| IJsberenpopulaties worden kleiner vanwege de opwarming van de aarde. | Dit is feitelijk onjuist. Ondanks de opwarming en ondanks het smelten van een deel van het ijs heeft de populatie zich sterk kunnen uitbreiden. Terwijl de populatie eind jaren 60 na grootschalige jacht niet groter was dan 5.000 exemplaren, schat het WNF de populatie nu op 22.000 tot 31.000. |
| Koraal in het Great Barrier Reef sterft af door de opgewarmde zee. | Dit is feitelijk onjuist. Er zijn regelmatig periodes waarin koraal verbleekt en in een slechte conditie is. Dat was enkele jaren geleden ook het geval in het GBR, maar het koraal heeft zich inmiddels in het hele gebied weer hersteld. |
| De kosten van duurzame energie nemen snel af. Wind- en zonne-energie kunnen wat betreft prijs al concurreren met fossiele brandstoffen en worden elk jaar goedkoper. | Het klopt dat de aanschafkosten voor hernieuwbare energie zijn gedaald, maar de kosten in het gebruik ervan zijn veel hoger dan van traditionele energiebronnen. Bovendien nemen die kosten toe: hoe hoger het aandeel zon en wind, hoe hoger de kosten zijn om deze in te passen in het bestaande netwerk. De kosten voor elektriciteitsopwekking zijn in Nederland nu jaarlijks €5 miljard hoger dan nodig is. Dat zal de komende jaren oplopen tot meer dan €15 miljard per jaar. |
De organisaties Climategate.nl en De Groene Rekenkamer hebben in het verleden over de tendentieuze en eenzijdige berichtgeving van het NOS-journaal een klacht ingediend bij de Raad voor de Journalistiek, maar deze wil zich daarover niet uitspreken.
Referenties
‘English Corpora: most widely used online corpora. Billions of words of data: free online access’. Geraadpleegd 4 augustus 2023. https://www.english-corpora.org/.
‘GWIS - Welcome to GWIS’. Geraadpleegd 4 augustus 2023. https://gwis.jrc.ec.europa.eu/.
Lomborg, Bjorn. ‘Opinion | Climate Change Hasn’t Set the World on Fire’. Wall Street Journal, 31 juli 2023, sec. Opinion. https://archive.ph/WfDJh.
Rekenkamer, Redactie Groene. ‘Klacht aan de Raad voor de Journalistiek inzake tendentieuze berichtgeving NOS-journaal over klimaat- cum (duurzame) energiethematiek’. De Groene Rekenkamer (blog), 16 mei 2017. https://groene-rekenkamer.nl/6210/klacht-aan-raad-journalistiek-inzake-tendentieuze-berichtgeving-nos-journaal-klimaat-cum-duurzame-energiethematiek/.