Temperatuurverloop in Nederland

De opwarming in Nederland is volgens de metingen van het KNMI sneller gegaan dan in de rest van de wereld. De opwarming hier was 1,7°C, tegenover 1°C als gemiddelde over de hele aarde. De hogere stijging hangt samen met veranderingen in de windcirculatie en de afname van de bewolking in Nederland (en dus meer zonuren). Andere aspecten zijn de aanpassingen van van oude meetgegevens door het KNMI en het Urban Heat Island-effect.

Hoe is het eigenlijk gesteld met de temperatuurstijging in Nederland? De afgelopen jaren ‘regent’ het weerrecords waardoor veel mensen het idee krijgen dat het de laatste jaren veel warmer is geworden in ons land.

Volgens het KNMI is de temperatuurstijging in Nederland inderdaad groter dan in de rest van de wereld. In 130 jaar was de opwarming 1,7°C terwijl die gemiddeld op aarde 1,0°C was. De grafiek hieronder geeft de gemiddelde temperaturen in De Bilt aan op basis van de officiële maandtemperaturen van het KNMI.

Afbeelding 1: Het verloop van de gemiddelde temperatuur in De Bilt in de afgelopen 20 jaar

Over de gehele periode dat de gegevens beschikbaar zijn, is de gemiddelde temperatuurstijging 0,015°C per jaar, wat overeen komt met 1,5°C per eeuw. De stijging in de afgelopen 20 jaar is 0,013 °C per jaar en dat is dus kleiner dan de gemiddelde jaarlijkse stijging vanaf het begin van de metingen.

Afbeelding 2: Het verloop van de temperatuur in De Bilt in de afgelopen 120 jaar

Oorzaken

Dat in onze omgeving de temperatuur de afgelopen decennia meer is gestegen dan in de rest van de wereld, heeft waarschijnlijk te maken met veranderingen in de weerpatronen. Uit een onderzoek uit 2022 van vader en zoon Hoogeveen blijkt dat de gestegen temperatuur in Nederland niet het gevolg is van CO₂, maar grotendeels te verklaren is door veranderingen in de windcirculatie: de lucht boven ons land is vaker afkomstig uit warme zuidelijke gebieden en minder vanuit het noorden. In het artikel over CO₂ gaan we hier uitgebreider op in.

Afbeelding 3: De toename van het aantal zonuren in Nederland ten opzicht van het gemiddelde (1640 uur). Bron: KNMI

Een factor die mogelijk samenhangt met veranderingen in de windcirculatie is de afname van de bewolking in Nederland. Volgens metingen van het KNMI is het aantal zonuren vanaf 1980 met wel 25% toegenomen. Minder bewolking en dus meer zon zorgt voor hogere temperaturen. Volgens een recent onderzoek van Rob de Vos kan de toename van de instraling van de zon een temperatuurstijging van 1,2 °C verklaren. In het artikel over de invloed van bewolking wordt hier uitgebreider op ingegaan.

Een deel van het verschil heeft ook te maken met de wijze waarop het KNMI de temperatuur meet. Zo heeft het KNMI tot nu toe slechts een kleine correctie van 0,11°C per 100 jaar is doorgevoerd voor het zogenaamde Urban Heat Island-effect (of hitte-eilandeffect). Door de sterk toegenomen bebouwing en bestrating sinds het begin van de metingen in 1900 in de buurt van het weerstation in De Bilt, is het waarschijnlijk dat nu te hoge temperaturen worden gemeten. Satellietmetingen laten zien dat het hitte-eilandeffect ter plaatse meer dan 0,54 °C bedraagt, 5 keer zo groot als waar het KNMI mee rekent.

Ten slotte speelt mee dat het KNMI in 2016 de temperaturen van voor 1950 naar beneden heeft bijgesteld omdat de meetgegevens van De Bilt fouten zouden bevatten. Dit is precies tegengesteld aan wat je zou verwachten op basis van het Urban Heat Island-effect. Door deze zogenaamde homogenisaties (aanpassingen) zijn 65 jaar na dato 16 van de 23 hittegolven uit de boeken verdwenen. In een goed onderbouwd onderzoek hebben een viertal onderzoekers kritische vragen gesteld over deze aanpassingen. Het KNMI weigert vooralsnog inhoudelijk te reageren. Door het veranderen van meetwaarden uit het verleden lijkt het of het nu veel warmer is dan vroeger en het weer extremer is geworden.